ประวัติการพัฒนาปุ๋ย

การพัฒนาปุ๋ยในประเทศไทยและระดับโลก

ประวัติการพัฒนาปุ๋ยของโลก    
 

มนุษย์ในยุคโบราณนั้นมีการเริ่มรู้จักการใช้ปุ๋ย ซึ่งได้แก่ ปุ๋ยคอกและเถาไม้ นักโบราณคดีค้นพบว่าเกษตรกรยุคโบราณ นิยมใช้ ปุ๋ยคอก โคลน ปูนมาร์ล ซากถั่ว และวัสดุอื่นๆจากธรรมชาติมาทำเป็นปุ๋ย ต่อมานักวิทยาศาสตร์มีการค้นคว้านำเอาสารเคมีมาใช้ในการศึกษาองค์ประกอบของดินอย่างลึกซึ้ง วิทยาการของปุ๋ยจึงมีการพัฒนา ช่วยให้การผลิตพืชประสบผลสำเร็จอย่างสูง การพัฒนาปุ๋ยหลักๆนั้นแบ่งได้ออกเป็น 3 ชนิดคือ ปุ๋ยไนโตรเจน ปุ๋ยฟอสเฟต และปุ๋ยโพแทช ดังจะกล่าวต่อไปนี้

 

1. การพัฒนาปุ๋ยไนโตรเจน

ไนเทรตของชิลี (Chilean Nitrate) จากสินแร่คาลิเช (Caliche) เป็นปุ๋ยชนิดแรกของโลก คนพื้นเมืองในประเทศชิลีใช้ปุ๋ยชนิดนี้ตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 7 แต่เพิ่งมีการรายงานเกี่ยวกับคุณสมบัติด้านปุ๋ยของแร่คาลิเช เมื่อคริสต์ศตวรรษที่ 17 ในการสกัดไนเทรตของชิลีหรือซอลต์ปีเตอร์ชของชิลี (Chili saltpeter) จากสินแร่ในสมัยนั้น มีการชะสินแร่ด้วยน้ำเย็นแล้วนำมาเคี่ยวให้ตกผลึก จนกระทั่งนักวิทยาศาสตร์ชาวเยอรมันชื่อ tadeaus Haenke ได้วิเคราะห์ว่า สารประกอบหลักในแร่คาลิเชคือโซเดียมไนเทรต และพัฒนาวิธีการผลิตเกลือไนเทรตจากสินแร่ดังกล่าว แหล่งแร่คาลิเชของประเทศชิลีนั้นคลอบคลุมพื้นที่ 12,000 ถึง 20,000 ตารางกิโลเมตร มีการขุดแร่มาใช้แล้วกว่า 150 ปี และคาดว่ายังคงเหลือให้ขุดใช้ได้ไปอีกเป็นร้อยๆเช่นกัน

ต่อมาปี พ.ศ. 2371 Friedrich Wohler ได้สังเคราะห์ยูเรียขึ้นมาจากแอมโมเนียกับกรดไซยานูริก (cyanuric acid) ซึ่งในกระบวนการพัฒนาจนสามารถผลิตยูเรียจากแอมโมเนียและคาร์บอนไดออกไซด์ได้เมื่อ พ.ศ. 2463 ปุ๋ยไนโตรเจนได้มีการพัฒนาอย่างช้าๆและพัฒนาต่อไปเรื่อยๆ จนเกิดอุตสาหกรรมทางการพัฒนาปุ๋ย เช่น ในอเมริกา มีหน่วยงานชื่อ Tennessee Valley Authority (TVA) มีบทบาทในการพัฒนากระบวนการผลิตปุ๋ยหลายชนิดให้มีประสิทธิภาพสูงและมีการเผยแพร่เทคโนโลยีเหล่านั้นด้วย ทำให้อุตสาหกรรมปุ๋ยทั่วโลกมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องมาจนปัจจุบัน

 

2. การพัฒนาปุ๋ยฟอสเฟต

บารอนลีบิก (Baron Justus Von Liebig) นักวิทยาศาสตร์ชาวเยอรมัน เป็นคนแรกที่เริ่มวางรากฐานอุตสาหกรรมการผลิตปุ๋ย ลีบิกใช้เทคนิคการวิเคราะห์ทางเคมีเพื่อศึกษาหาความต้องการของธาตุอาการพืช ชนิดปุ๋ยที่ควรใช้ และวิธีที่ใช้ในไร่นา ในด้านการผลิตปุ๋ยนั้นได้ทดลองผลิตปุ๋ยหลายชนิด  เช่น ใช้แอมโมเนียเหลวที่ผลิตจากก๊าซผสมซึ่งได้จากการกลั่นถ่านหินแบบไร้อากาศ (coal gas) ทำปฏิกิริยากับยิปซัม การปรับปรุงให้กระดูกมีประโยชน์ต่อพืชมากขึ้น โดยนำกระดูกไปทำปฏิกิริยากับกรดซัลฟิวริก และการนำปุ๋ยซูเปอร์ฟอสเฟตมาทำปฏิกิริยากับแอมโมเนีย เพื่อลดกรดและเพิ่มปริมาณไรโตรเจนในปุ๋ย อันเป็นหลักการของกระบวรการแอมโมนิเอชัน (ammoniation) ของปุ๋ยทริปเปิลซูเปอร์ซัลเฟตในปัจจุบัน

เชอร์ลอว์ (John B. Lawes) ชาวอังกฤษ ได้ทำให้สารประกอบฟอสเฟตในกระดูกละลายง่ายขึ้น โดนนำกระดูกมาทำปฏิกิริยากับกรดซัลฟิวริก จากการทดลองปรากฏว่าได้ผลดีมาก จึงเรียกปุ๋ยชนิดนี้ว่า “ superphosphate of lime” เป็นจุดเริ่มต้นของการผลิตปุ๋ยซูเปอร์ฟอสเฟตแบบอุตสาหกรรม มีโรงงานผลิตปุ๋ยนี้เกิดขึ้นเป็นจำนวนมาก จนทำให้เกิดการขาดแคลนกระดูก จึงหันมาใช้แร่โคโพรไลต์ (coprolites)และอะพาไทต์ (apatite) ซึ่งนำเข้ามาจากนอร์เวย์ ฝรั่งเศสและเบลเยี่ยม

 

3. การพัฒนาปุ๋ยโพแทซ

การผลิตปุ๋ยโพแทซนั้น เริ่มมีการผลิตจากน้ำเค็มเมื่อ พ.ศ. 2404 และมีการพัฒนาปุ๋ยชนิดใหม่ๆมากขึ้น เช่น ทริปเปิลซูเปอร์ฟอสเฟต ไนตริกฟอสเฟตและแอมโมเนียฟอสเฟต ออกมา โพสแทสเซียมไนเตรตเป็นปุ๋ยเก่าแก่ชนิดหนึ่ง เกษตรกรรู้จักการใช้ปุ๋ยโพแทสเซียมคลอไรด์ ส่วนใหญ่เป็นผลพลอยได้จากการผลิตโซเดียมไนเทรตในประเทศชิลี

 

ประวัติการพัฒนาปุ๋ยและการใช้งานในประเทศไทย

กรมนาในสมัยอยุธยาตอนต้น มีหน้าที่ดูแลเรื่องระบบการเกษตร การเพาะปลูก เช่น รังวัดประเมินที่นาที่สวนของราษฏร เก็บค่าอากรนาและอากรสวนที่เป็นราชทรัพย์ของหลวง สร้างทำนบ ขุดคลองชลประทาน เป็นต้น ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ กรมนาได้ยกระฐานะเป็น ฎ กระทรวงเกษตราธิการ “ จึงนับเป็นจุดเริ่มต้นของการพัฒนาการเกษตรในไทย เมื่อ พ.ศ. 2444 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้ตั้ง “ แผนกช่างไหม “ เพื่อปรับปรุงดูแลกิจการเลี้ยงไหมในประเทศ ต่อมาอีก 2 ปี ได้เปลี่ยนเป็น “ กรมช่างไหม “ ศึกษาส่งเสริมวิธีการเพาะปลูกร่วมด้วย โดยส่งพระโอรสองค์ที่ 38 คือ พระองค์ชายเพ็ญพัฒนพงศ์ ไปศึกษาวิชาเพาะปลูกที่ประเทศอังกฤษ เพื่อนำมาปรับปรุงกรมช่างไหมและเปลี่ยนชื่อใหม่อีกครั้งเป็น “ กรมเพาะปลูก “ การสอนเรื่องดินและปุ๋ยอย่างจริงจัง เริ่มใน พ.ศ. 2460 ได้มีการจัดตั้งโรงเรียนฝึกหัดครูประถมกสิกรรมแห่งแรกที่หอวัง (บริเวณสนามกีฬาแห่งชาติในปัจจุบัน) ต่อมาการเกษตรขยายตัวขึ้นเรื่อยๆ จนได้สถาปนามหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ขึ้น เมื่อ พ.ศ. 2486 และการศึกษาด้านดินและปุ๋ยจึงเริ่มขึ้นนับแต่บัดนั้นเป็นต้นมา

 

จุดเริ่มต้นของการเกษตรแผนใหม่

ผู้นำในการใช้ปุ๋ยอินทรีย์และปุ๋ยเคมีในไทยคนแรก คือ หม่อมเจ้าสิทธิพร กฤดากร ท่านคือ “ บิดาแห่งการเกษตรแผนใหม่ “ ท่านได้เริ่มทำการเกษตรโดยปลูกพืชผลที่นำเข้าจากต่างประเทศ เช่น ข้าวโพด แตงชนิดต่างๆและพืชอื่นๆ ท่านได้ทดลองค้นคว้าและรับปรุงพันธุ์พืชให้เหมาะสมกับภูมิประเทศ มีการปลูกพืชหมุนเวียนและเลี้ยงสัตว์ควบคู่กันไป เช่น พืชตระกูลถั่วต่างๆ ข้าวโพด และพืชคลุมดิน ซึ่งเมื่อเก็บเกี่ยวแล้ว สามารถไถกลบลงดิน หม่อมเจ้าสิทธิพร กฤดา ท่านได้ริเริ่มการทำวารสาร “กสิกร” เพื่อเผยแพร่ความรู้ทางด้านการเกษตรให้กับชาวบ้านอีกด้วย พ.ศ.2470 รัฐบาลได้จัดตั้งกองแยกธาตุในกรมเพาะปลูก เพื่อทำหน้าที่วิเคราะห์ดินและน้ำที่ใช้ในการปลูกพืช และเกิดการพัฒนาและวิจัยด้านดินและปุ๋ย โดยมีการทดลองการใช้แอมโมเนียซัลเฟตและกระดูกป่น ช่วยเพิ่มผลผลิตข้าวในการเกษตรได้ดียิ่งกว่าการใช้ปุ๋ยไนเตรตเพียงอย่างเดียว ปุ๋ยไนโตรเจนและปุ๋ยฟอสเฟตนั้นมีความสำคัญมากกว่าปุ๋ยโพแทสเซียม การใช้ปุ๋ยคอกในแปลงกล้าก็ให้ผลดีและยังมีการทดลองใช้ปุ๋ยหมักที่เกิดจากขยะเทศบาลอีกด้วย หลังจากนั้นได้มีการวิจัยปุ๋ยที่ใช้กับพืชเศรษฐกิจ พืชไร่ ไม้ผล ไม้ยืนต้น และพืชผักอีกมากมาย ตั้งแต่ พ.ศ.2500 จนสามารถกำหนดสูตรปุ๋ยและอัตราปุ๋ยที่เหมาะสมกับพืชแต่ละชนิดในประเทศไทย เพื่อให้คำแนะนำแก่เกษตรกรได้

 

ประวัติอุตสาหกรรมปุ๋ยในประเทศไทย

หลังจากสิ้นสงครามโลกครั้งที่ 2 ประเทศไทยมีการตื่นตัวในการพัฒนาปุ๋ยเคมีอย่างมาก เมื่อมีการนำปุ๋ยเคมีเข้ามามากขึ้น รัฐบาลจึงมีการสร้างโรงงานผลิตปุ๋ยเคมีขึ้นภายในประเทศ เพื่อรองรับความต้องการของเกษตรกรในอนาคต ปัจจุบัน อุตสาหกรรมปุ๋ยเคมีในประเทศไทยมีอยู่ 2 ส่วน คือ การผลิตแม่ปุ๋ยบางชนิด เช่น แอมโมเนียซัลเฟต จากกระบวนการผลิตคาโปรแลกแทม (caprolactam) และการผลิตปุ๋ยผสมโดยสั่งแม่ปุ๋ยมาจากต่างประเทศ

 

จากบทความนี้ เราคงพอจะทราบถึงประวัติความเป็นมาของปุ๋ยในประเทศไทยบ้างแล้ว ในบทความต่อไปจะกล่าวถึง การจำแนกจำแนกปุ๋ยและสมบัติบางประการของปุ๋ยเคมีให้ได้ทราบถึงลักษณะโครงสร้างของปุ๋ยเคมีแต่ละชนิด เพื่อความเข้าใจในเรืองปุ๋ยที่มากขึ้น